ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΑΡΙΟΥ ΠΟΥ ΔΙΑΝΥΟΥΜΕ ΤΩΡΑ...

Η όμορφη και χαρμόσυνος περίοδος του Πεντηκοσταρίου περιλαμβάνει τις εξής μεγάλες εορτές και Κυριακές, αμέσως μετά το Μεγάλο Σάββατο:

Την Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, την Κυριακὴ τοῦ Θωμᾶ, την Κυριακὴ τῶν Μυροφόρων, την Κυριακὴ τοῦ Παραλύτου, την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής, την Κυριακὴ τῆς Σαμαρείτιδος, την Κυριακὴ τοῦ Τυφλοῦ την Πέμπτη της Ἀναλήψεως, την Κυριακὴ τῶν Ἁγίων Πατέρων της Α´ Οἰκουμενικής Συνόδου, & την Κυριακὴ τῆς Πεντηκοστῆς, οπότε και τελειώνει η περίοδος του Πεντηκοσταρίου, συνεχίζοντας όμως μέχρι και την Δευτέρα του Αγίας Τριάδος και τέλος την Κυριακή των Αγίων Πάντων.

Το Πεντηκοστάριο συνιστά λειτουργικό βιβλίο της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας και το βασικότερο λειτουργικό εγχειρίδιο της πεντηκονθήμερης περιόδου από την Κυριακή της Αναστάσεως έως και την Κυριακή της Πεντηκοστής, από όπου και λαμβάνει την ονομασία του. Το βιβλίο του Πεντηκοσταρίου καταρτίσθηκε κατά αναλογία προς το βιβλίο του Τριωδίου, το οποίο καλύπτει υμνογραφικά την περίοδο της τεσσαρακονθήμερης νηστείας και της Μεγάλης Εβδομάδας, δηλαδή τον λειτουργικό χρόνο των επτά εβδομάδων που μεσολαβούν μεταξύ της Κυριακής Τελώνου και Φαρισαίου και της Αγίας και Μεγάλης Κυριακής του Πάσχα.

Στον λειτουργικό κύκλο του Πεντηκοσταρίου προστέθηκε αργότερα και η εβδομάδα μετά την Πεντηκοστή, έως και την Κυριακή των Αγίων Πάντων, οπότε και αποδίδεται η δεσποτική εορτή της Πεντηκοστής (Σάββατο μετά την Πεντηκοστή).

Ο λειτουργικός κύκλος του Πεντηκοσταρίου είναι ημερολογιακά κινητός, καθώς συμπαρασύρεται από το σύστημα του υπολογισμού της Κυριακής του Πάσχα. Μπορεί, αναλογικά, να ξεκινά με τον εορτασμό της Κυριακής της Αναστάσεως από τις 4 Απριλίου μέχρι τις 8 Μαΐου και να λήγει με την εορτή των Αγίων Πάντων από τις 30 Μαΐου μέχρι και τις 3 Ιουλίου.

Το Πεντηκοστάριο καλύπτει υμνογραφικά κυρίως τις ακολουθίες του εσπερινού και του όρθρου αυτής της λειτουργικής περιόδου. Κύριο γνώρισμά του είναι ο αναστάσιμος-χαρμόσυνος χαρακτήρας του, καθώς το υμνογραφικό περιεχόμενό του αναφέρεται στην Ανάσταση του Κυρίου, αλλά και τις παρεπόμενες αυτής δεσποτικές εορτές. Στην περίοδο του Πεντηκοσταρίου περιλαμβάνονται εκτός από την Ανάσταση του Κυρίου, οι δεσποτικές εορτές της Μεσοπεντηκοστής (25 ημέρες από την Ανάσταση), της Ανάληψης (40 ημέρες μετά την Ανάσταση) και της Πεντηκοστής (50 ημέρες μετά την Ανάσταση).

Η πρώτη εβδομάδα του Πεντηκοσταρίου ή Διακαινήσιμη Εβδομάδα ή Λαμπροβδομάδα είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στην Ανάσταση του Κυρίου, αφού το λειτουργικό υπόβαθρό της είναι καθόλα όμοιο με εκείνο της Κυριακής του Πάσχα. Κατά τις ημέρες αυτές εναλλάσσονται αναστάσιμοι ύμνοι της Οκτωήχου, εφόσον κάθε ημέρα της δανείζεται το υμνογραφικό πλαίσιο ενός ήχου της βυζαντινής μουσικής (Κυριακή Πάσχα: ήχος Α’, Δευτέρα: ήχος Β’, Τρίτη: ήχος Γ’, Τετάρτη: ήχος Δ’, Πέμπτη: ήχος πλ. Α’, Παρασκευή: ήχος πλ. Β’, Σάββατο: ήχος πλ. Δ’), με εξαίρεση τον βαρύ ήχο, ύμνοι του οποίου δεν συνδέονται με καμία ημέρα της Διακαινησίμου.

Την εβδομάδα αυτή και συγκεκριμένα την Παρασκευή της Διακαινησίμου συμψάλλεται η ακολουθία της Ζωοδόχου Πηγής, η οποία διαμορφώθηκε την υστεροβυζαντινή εποχή από τον λόγιο Νικηφόρο Κάλλιστο–Ξανθόπουλο και εντάχθηκε στον κορμό του Πεντηκοσταρίου. Η εν λόγω ακολουθία εξυμνεί τα θαυμάσια, τα οποία πηγάζουν με τη μεσιτεία της Θεομήτορος, με βάση συγκεκριμένα θαυματουργικά γεγονότα, τα οποία έλαβαν χώρα στο αγίασμα της Θεοτόκου στην Κωνσταντινούπολη, στην περιοχή του Βαλουκλή.

Το Πεντηκοστάριο καλύπτει υμνογραφικά και άλλες εορτές, οι οποίες προσδιορίζονται από το περιεχόμενο των αγιογραφικών περικοπών των Κυριακών του Πεντηκοσταρίου. Μετά το Πάσχα εορτάζονται κατά σειρά οι Κυριακές του Θωμά ή Αντίπασχα ή των εγκαινίων της κατ’ εβδομάδα κυριακάτικης εορτής της Αναστάσεως , των Μυροφόρων, του Παραλύτου, της Σαμαρείτιδας, του Τυφλού και των Πατέρων της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, ενώ ο λειτουργικός κύκλος του Πεντηκοσταρίου επισφραγίζεται με την μνήμη των Αγίων Πάντων, την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή.

Στο λειτουργικό πλαίσιό του περιλαμβάνεται και η υπέρ των κεκοιμημένων μνήμη της Εκκλησίας, η οποία τιμάται το Σάββατο πριν από την Πεντηκοστή. Το Σάββατο αυτό ή Ψυχοσάββατο έχει ειδικό, νεκρώσιμο υμνογραφικό κάλυμμα και μαρτυρά τη μέριμνα της Εκκλησίας για όλα τα μέλη της και εν προκειμένω όσα έχουν αποβιώσει σε όλους τους τόπους και τις εποχές, αναγνωρίσιμα και αφανή.

Το βιβλίο του Πεντηκοσταρίου περιλαμβάνει υμνογραφικές συνθέσεις (κανόνες, στιχηρά, τροπάρια) από τη γραφίδα πολλών από τους κυριότερους υμνογράφους της χριστιανικής Εκκλησίας. Μεταξύ αυτών απαντώνται οι Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς Αγιοπολίτης, Ανδρέας Κρήτης, Γερμανός Κωνσταντινουπόλεως, Θεοφάνης Στουδίτης, Ανατόλιος Κωνσταντινουπόλεως, Ιωσήφ Στουδίτης, Κουμουλάς, Αρσένιος, Λέων Στ’ ο Σοφός, Νικηφόρος Κάλλιστος Ξανθόπουλος.

Η πρώτη έντυπη έκδοση του Πεντηκοσταρίου έγινε το 1568 και η δεύτερη το 1579 στη Βενετία από τον Ιάκωβο Λεογγίτη. Σημαντική είναι η αναθεώρηση και έκδοση του Πεντηκοσταρίου το 1836 από τον μοναχό Βαρθολομαίο Κουτλουμουσιανό τον Ίμβριο, η οποία βρίσκεται μέχρι σήμερα σε χρήση από την Ανατολική Εκκλησία, ύστερα από αλλεπάλληλες ανατυπώσεις.

Πεντηκοστάριον καλείται επίσης και το χρονικό διάστημα των 8 εβδομάδων από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι τη γιορτή της Πεντηκοστής, κατά την οποία εορτάζουν όλα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην Ανάσταση του Κυρίου και στην αποκαθήλωσή Του. Οι Μυροφόρες Γυναίκες, ο Ιωσήφ από Αριμαθαίας και ο Νικόδημος ο κρυφός Φαρισαίος μαθητής, αλλά και η αγία Φωτεινή η Σαμαρείτις και Ισαπόστολος. Την περίοδο αυτή εορτάζεται και η θαυματουργική δύναμη του Κυρίου μας, την 3η Κυριακή του Παραλύτου, και την 5η Κυριακή του Τυφλού και επίσης η Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής 20 μέρες μετά τα Πάσχα, επίσης η Απόδοση του Πάσχα, η Ανάληψη του Κυρίου 40 ημέρες μετά το Πάσχα,

και η μνήμη των Αγίων Πατέρων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, η οποία δογμάτισε ότι ο Χριστός δεν είναι κτίσμα, παράλληλα καθόρισε πότε πρέπει να εορτάζεται το Πάσχα και απαγόρευσε την γονυκλισία την Κυριακή ως ημέρα Αναστάσεως, αλλά και την μνήμη των Αγίων Πάντων.

Στην περίοδο του Πεντηκοσταρίου, λόγω του αναστάσιμου χαρακτήρα της, την 1η εβδομάδα του, αυτήν της Διακαινησίμου Εβδομάδος δεν υπάρχει καθόλου νηστεία, ακόμα και την Τετάρτη και την Παρασκευή, και κατόπιν τον υπόλοιπο χρόνο, δεν νηστεύονται οι Τετάρτες και οι Παρασκευές, αλλά μόνο για την κατάλυση οίνου και ελαίου.

Γνωρίζοντας όλα αυτά λοιπόν, ας βαδίσουμε μέσα στην χαρμόσυνη αυτή περίοδο του τυπικού της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας, του Πεντηκοσταρίου, με προσευχή, με συχνό εκκλησιασμό και ιδιαίτερα τις Κυριακές που περιλαμβάνει η περίοδος αυτή, με τακτική Θεία Κοινωνία, προετοιμάζοντας έτσι το σώμα και την ψυχή μας για να δεχθεί τις χάρες του Αγίου Πνεύματος κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, όπως συνέβη στους Αποστόλους και μαθητές του Κυρίου μας.